Profilaktyka czerniaka

Co to jest czerniak i gdzie występuje?

Czerniak jest nowotworem złośliwym wywodzącym się z melanocytów, czyli komórek barwnikowych wytwarzających melaninę. Czerniak najczęściej występuje na skórze, ale może pojawić się wszędzie tam, gdzie występują melanocyty, czyli na błonach śluzowych w jamie ustnej, odbytnicy, w siatkówce oka. Jest groźny, jeśli nie zdiagnozuje się go we wczesnym stadium rozwoju.

Jak powstaje czerniak?

W skórze każdego człowieka występują komórki barwnikowe, które wytwarzają i przechowują barwnik zwany melaniną. W pewnych okolicznościach, po zadziałaniu kombinacji czynników genetycznych i środowiskowych dochodzi do złośliwej przemiany tych komórek, które zaczynają się dzielić w niekontrolowany sposób tworząc skupisko „agresywnych” komórek niszczących otoczenie i dających przerzuty.

Czynniki zwiększonego ryzyka rozwoju czerniaka

1. Czynniki genetyczne

  • występowanie czerniaka w rodzinie
  • jasna karnacja
  • skóra skłonna do oparzeń słonecznych/opalenizna nigdy nie występuje
  • rude włosy
  • uszkodzenie aparatu naprawczego DNA (np. xeroderma pigmentosum)

2. Czynniki środowiskowe

  • intensywne, powtarzane kąpiele słoneczne
  • przewlekła ekspozycja na słońce
  • zamieszkiwanie strefy równikowej
  • opalanie się w solariach, szczególnie przed 35 r.ż.
  • naświetlania PUVA
  • immunosupresja

3. Fenotyp

  • znamiona melanocytowe i plamy soczewicowate:
    • 100 nabytych znamion melanocytowych; ryzyko rozwoju czerniaka zwiększone 8-10x
    • 5 atypowych znamion melanocytowych; ryzyko rozwoju czerniaka zwiększone 4-5x
    • liczne plamy soczewicowate; ryzyko rozwoju czerniaka zwiększone 3-4x
  • występowanie czerniaka w przeszłości

    • Ryzyko rozwoju czerniaka znacząco się zwiększa w przypadku występowania kilku z wymienionych czynników ryzyka, np. występowanie 100 znamion melanocytowych, > 5 atypowych znamion melanocytowych oraz licznych plam soczewicowatych zwiększa ryzyko powstania czerniaka 150x (10x5x3)

Jak wygląda czerniak skóry?

Czerniak może się rozwinąć z istniejącego na skórze znamienia barwnikowego, czyli tzw. „pieprzyka” lub powstaje „de novo,” czyli na skórze wcześniej nie zmienionej. Znamiona barwnikowe („pieprzyki”) wykazują dużą różnorodność kliniczną. Do znamion barwnikowych zaliczamy zarówno płaskie, występujące w powierzchni skóry drobne, ciemne plamki jak i duże, wypukłe owłosione „pieprzyki”. Pacjenci często przychodzą do dermatologa i z przerażeniem pokazują wg nich „brzydkie”wypukłe, pokryte włosami znamiona, które w rzeczywistości rzadko budzą niepokój wśród dermatologów. Bardzo często to właśnie małe, czarne, niewielkich rozmiarów plamki są tworzącym się czerniakiem i wymagają szybkiej diagnostyki i leczenia.

Wśród odmian klinicznych czerniaka najczęściej rozpoznaje się czerniaka szerzącego się powierzchownie, czerniaka guzkowego, czerniaka z plamy soczewicowatej i czerniaka podpaznokciowo-kończynowego. Oprócz tych form klinicznych wyróżnia się również czerniaka desmoplastycznego, czerniaka wywodzącego się ze znamienia wrodzonego, wywodzącego się ze znamienia błękitnego oraz czerniaka znamieniopodobnego.

Niezwykle istotny z punktu widzenia rozpoznawania czerniaka jest wywiad przeprowadzony z pacjentem odnośnie czasu występowania znamienia na skórze oraz jego zmiany w danym okresie.

Pamiętaj!!!
Należy zgłosić się do dermatologa w każdym przypadku zaobserwowania zmiany w obrębie już istniejącego „pieprzyka” lub pojawienia się nowej zmiany, która zaczyna się powiększać.
Niezwykle istotna jest wiedza, że czerniak istnieje i jest śmiertelnie groźną chorobą, jeżeli nie jest leczony w odpowiednim momencie.

Diagnostyka czerniaka- jak rozpoznać „złośliwego pieprzyka”?

Każdy pacjent powinien regularnie badać swoją skórę. WHO zaleca comiesięczną samokontrolę w celu oceny już istniejących zmian na skórze (czy się nie zmieniły?) oraz obserwację pojawiania się nowych zmian. Samokontrola powinna polegać na oglądaniu skóry całego ciała w dobrym, dziennym oświetleniu. Profilaktyczne badanie dermoskopowe zalecane jest 1x w roku, lub częściej, jeśli zauważamy niepokojącą zmianę lub otrzymaliśmy takie zalecenia od dermatologa.

3 etapy diagnostyki czerniaka:

  1. badanie skóry z wywiadem chorobowym
  2. dermoskopia i/lub wideodermoskopia
  3. badanie histopatologiczne po wycięciu zmiany

Wykrywanie czerniaka we wczesnym stadium- reguła ABCD(E)
W wykrywaniu wczesnych czerniaków w dalszym ciągu ważne znaczenie ma zespół objawów klinicznych zwany zasadą ABCD(E), w którym A oznacza asymetrię znamienia barwnikowego względem wszystkich osi, B (border) – nierówne, postrzępione brzegi, C (colour) – różnorodny kolor, D (diameter) – średnicę >5mm, zaś E (elevation) – uwypuklenie powierzchni ponad poziom naskórka.

Dermoskopia

Podstawowym celem dermoskopii jest wczesne wykrycie na skórze pacjenta „podejrzanej zmiany”!
Jest to nieinwazyjna metoda diagnostyczna umożliwiająca uwidocznienie struktur naskórka i skóry właściwej, których nie można zobaczyć gołym okiem.
Dermoskopia polega na oglądaniu zmian skórnych w 10cio krotnym powiększeniu, przy użyciu specjalnego przyrządu zwanego dermoskopem. Badanie jest bezpieczne i całkowicie bezbolesne. Wykonywane jest u osób w każdym wieku, u kobiet ciężarnych i karmiących. Nie ma żadnych  medycznych przeciwwskazań do wykonania badania dermoskopowego.
Dermoskopia jest obecnie szeroko stosowaną metodą diagnostyczną, która pozwala na wczesne wykrycie nowotworu skóry i daje szansę całkowitego wyleczenia!

Wideodermoskopia

Badanie umożliwia oglądanie zmian skórnych w wielokrotnym powiększeniu (20-70x). Zmiany skórne są następnie fotografowane, a zdjęcia archiwizowane w celu ponownej oceny w odpowiednim odstępie czasu.
Badanie wideodermoskopowe jest szczególnie stosowane w diagnostyce nowotworów skóry. Badanie pozwala na obiektywną obserwację „podejrzanej zmiany” w czasie. W wielu przypadkach umożliwia to odstąpienie od niepotrzebnego, chirurgicznego wycięcia „pieprzyka” lub innej „podejrzanej” zmiany skórnej.

Biopsja wycinająca (wycięcie chirurgiczne) podejrzanej zmiany i badanie histopatologiczne.

Zabieg wykonywany jest w celach diagnostycznych i/lub leczniczych. Zabieg przeprowadzany jest zawsze w znieczuleniu miejscowym. Po zabiegu zakładane są szwy skórne, które lekarz zdejmuje na wizycie kontrolnej po 7-14 dniach. Wycięta zmiana zostaje poddana badaniu histopatologicznemu, którego wynik pacjent otrzymuje po 2-4 tygodniach od zabiegu.
Badanie histopatologiczne jest badaniem roztrzygającym rozpoznanie czerniaka! Jedynie po przeprowadzeniu tego badania mamy 100% pewność co do charakteru wyciętej zmiany.
Wycięcie chirurgiczne podejrzanej zmiany jest zarówno elementem diagnostycznym jak i leczniczym.

Wycięcie podejrzanej zmiany skórnej nie spowoduje rozprzestrzenienia się choroby, czego często obawiają się pacjenci. Wręcz przeciwnie- może uratować Twoje życie!

Co zrobić jeśli wycięta zmiana okaże się czerniakiem?

W przypadku rozpoznania czerniaka w badaniu histopatologicznym postępowanie zależy od uzyskanego wyniku i oceny różnych elementów badania. Jeżeli czerniak wycięty jest we wczesnym etapie rozwoju, wycięcie chirurgiczne kończy proces leczenia, a pacjent otrzymuje odpowiednie wskazówki co do dalszego postępowania (zakaz opalania!) oraz regularnych kontroli dermatologiczno-onkologicznych. W przypadku większego zaawansowania czerniaka pacjent zostaje skierowany do ośrodka referencyjnego leczenia czerniaków, gdzie przechodzi dalszą diagnostykę oraz odpowiednie leczenie.

PAMIĘTAJ!!!
Nie bój się badać. Wczesne zdiagnozowanie oraz wycięcie czerniaka daje szansę 100% wyleczenia!!!